Autor: Vladana Kosić, istoričarka umjetnosti
Neposredni prethodnici Pop arta, izraza koga je osmislio Lorens Alovej, engleski kritičar umjetnosti, bili su apstraktni ekspresionizam i enformel, prije toga, sjetićemo se mnogih izama: impresionizam, divizionizam, simbolizam, ekspresionizam, fovizam, kubizam, konstruktivizam, dadaizam, nadrealizam… Sam Alovej, kako će ranije negdje izjaviti, rekao je da pod Pop kulturom i Pop artom misli na proizvode masovnih medija, a ne na umjetnička djela čiji su izvori u pop kulturi.
No, izraz se infiltrirao u svakodnevni pojmovnik 1954 – 55, a 1957. je ušao u rutinsku primjenu, dok je 1966. pop art sa školskih skromnih izložbi počeo inklinirati iz Engleske, u kojoj je rođen, ka orbiti savremene umjetnosti u Sjedinjenim Američkim državama.
Mjesto događanja je bio Njujork, Menhetn, a imena koja su preuzela agresivniju inicijativu u promociji novog umjetničkog strujanja bili su opšte poznati: Roj Lihteštajn, Klas Oldenburg, Džejms Rozenkvist, Edvard Kinholc, Tom Veselman i Endi Vorhol, Džasper Džons, Lari Rivers, Robert Raušenberg. Njihove slike i skulpture su slavile idiom urbane kulture: reklame, stripove, fotografiju, dizajn, ponekad sa namjerom afirmacije, a nekada zbog kritičkog i ironičkog interpretiranja i podsmjeha.
Ovaj pravac je svoju blažu, rafiniraniju verziju doživio u rodnoj Engleskoj, i to sa jednom grupom mladih arhitekata, pisaca i intelektualaca koja je koristila vokabular masovnih medija, no svoj najbolji izraz svakako, imao je u Njujorku.
Sa američke istočne obale, talas će zapljusnuti zapadni dio Njemačke, gdje su kolekcionari potpuno sumanuto kupovali čitave kolekcije američkog pop arta, koji je kasnije bio prikazivan publici, te uticao na domicilne slikare, odnosno inspirisao izložbe, npr. Dokumenta 4 (1968) u Kaselu. Danas se najbolja kolekcija Pop arta nalazi u Evropi, prije nego Americi, ujedinjena je pod patronatom njenih kolekcionara: Petera i Irene Ludvig.
Kada se pomene ovaj pravac, kao da se aludira na jednog od njegovih reprezenata, Endija Vorhola, koji danas, nakon toliko godina, uživa slavu koja je ekvivalent slavi neke aktuelne muzičke zvijezde. No, on je bio jedan od pionira, a zapravo, Robert Raušenberg je preteča Pop arta. Njegovo omiljeno djelo je bio Dišanov pisoar, Fontana Helmuta Muta, predstavljena na izložbi Armori šou, 1917. u Njujorku. Dišan je namjeravao izazvati određenu akciju zamjenivši umjetnost prijatnu za oko, sa umjetnošću za intelektualno poimanje. Predmet sam po sebi nije bio važan, već efekat kod posmatrača koji će izazvati predmet u nepoznatom okruženju – pisoar u izlagačkom prostoru. Tako izveden iz konteksta, ovaj pisoar će se naći u genealogiji popartističkog pravca.
Kritičari umjetnosti su komplikovali izjave avangardnih umjetnika, kojih je baš kao i ovih prvih bilo sve više uslijed ekspanzije štampe i izdavačke industrije, što se i poklapa sa nastankom avangardnog pokreta. Tako ti profesionalni kritičari ili teoretičari umjetnosti, komplikovali su ono što su umjetnici tvorci popartističkih artefakata, govorili o svojim djelima i idejama koje su ih inspirisale, te porukama koje su nosili. To će implicirati javne rasprave o onome što je naum umjetnika, i onome što taj naum zapravo znači.
Iako je je istina bila jednostavna, i umjetnicima su prethodno kritičari i njihova objašnjenja smetali, uskoro su ipak odustali od sukobljavanja sa njima, jer su svojim objašnjenjima i analizama, tajnovitim i mističnim aluzijama, ipak doprinjeli široj popularizaciji ovog pravca i umjetnosti kojoj je referenca na masovne medije poslužila da se izvor identifikuje sa svojom adaptacijom, kako kaže Klaus Honef, u knjizi Pop art.
To znači da je slika u Pop artu stavljena u novi kontekst. Komercijalni mediji su Pop artu obezbjeđivali materiju, teme, a često i način predstavljanja.
Veoma je jednostavno razumjeti prikazivački motiv, jezik i materijal ovog umjetničkog manira, obzirom da se običan svijet svakodnevno susretao sa njima. Ikonografija pop arta predstavila je neonsko bilje velikih gradova, pop zvijezde, rok pjevače, filmske idole i junake stripova, bildere i supermene, luksuzna kola i aparate za domaćinstvo, robu i svijet izobilja i prevelikih potrošačkih mogućnosti. Istoričar umjetnosti, Lazar Trifunović je napisao u knjizi Slikarski pravci XX veka, da se sa Pop artom dobila umjetnost konstatacije i statističkog popisa stvarnosti koji se sprovodi bez emotivnog, idejnog ili kritičkog stava.
Kako je filmska industrija npr. od Merlin Monro stvorila mit sreće i uspjeha? Potrošači mita, odnosno publika, se identifikovala sa njom i njenim statusom. Ono što je pitanje je da li je ta slika Merlinke, stvarna slika društva i nje kao reprezenta ili je to ono što stoji iza tog modela, ono što je zapravo dovelo do njegove mitoizacije kroz komercijalno reklamiranje?
Merlinka se 1962. ubila, a mi je pamtimo i po jednom od Vorholovih multipliciranih portreta u sito štampi ili po onom koji se čuva u popularnoj MOMI, Muzeju moderne umjetnosti u Njujorku, Zlatna Merlin Monro, takođe iz 1962 godine.
Pop art je bilježio stvarnost i prenosio je kroz nove misaone paterne, katkada skrivajući ili uljepšavajući istinu, katkada samo eksponirajući komercijalne modele stvarnosti koji su bili propušteni kroz programske filtere potrošačke psihologije.
